اختلال شخصیت ضداجتماعی (ASPD) بیانگر الگوی یکپارچهٔ رفتاری است که در آن افراد دائماً حقوق اطرافیان خود را نادیده می‌گیرند و نقض می‌کنند. افراد مبتلابه این اختلال ممکن است رفتارهایی خشونت‌آمیز، بی‌ملاحظه یا تکانشی، اغلب بدون توجه به خواسته‌ها و نیازهای دیگران، از خود نشان دهند.
این اختلال در خلال دسته وسیع‌تر اختلالات شخصیتی بهتر درک می‌شود. اختلال شخصیتی الگویی پایدار از تجربه و رفتارهای شخصی است که به‌وضوح از انتظارات فرهنگ فرد منحرف می‌شود، فراگیر و انعطاف‌ناپذیر است، در نوجوانی یا اوایل بزرگ‌سالی شروع می‌شود، در طول زمان پایدار است و منجر به پریشانی یا اختلال شخصی می‌شود.
علائم اختلال شخصیت ضداجتماعی از لحاظ شدت متغیر است و پیامدهای آن شامل زندانی شدن، سوءمصرف مواد و اعتیاد به الکل است. الگوهای رفتاری فاحش‌تر، مضرتر یا خطرناک‌تر را اغلب به‌صورت محاوره «سوسیوپاتی» یا «سایکوپاتی» می‌نامند. اگرچه هیچ‌کدام از اصطلاحات سوسیوپاتی و سایکوپاتی به‌صورت رسمی در DSM شناخته و به‌طور کامل بیانگر علائم اختلال شخصیت ضداجتماعی آن‌طور که در DSM بیان شده نیستند، به نظر می‌آید که این مفاهیم ارتباط نزدیکی باهم دارند.
افراد مبتلابه اختلال شخصیت ضداجتماعی ممکن است در ظاهر افرادی جذاب به نظر بیایند اما درواقع افرادی زودرنج، پرخاشگر و بی‌مسئولیت هستند. به دلیل تمایلات بازیچه‌گرانهٔ آنها، به‌سختی می‌توان گفت که آیا دروغ می‌گویند یا حقیقت.
تشخیص اختلال شخصیت ضداجتماعی برای افراد زیر 18 سال داده نمی‌شود؛ هرچند، علائم این اختلال در ابتدا در کودکی یا نوجوانی ظاهر می‌شود و ممکن است تشخیص اختلال سلوک را در آن زمان به همراه داشته باشد. اختلال شخصیت ضداجتماعی در مردان بیشتر از زنان شایع است. بیشترین شیوع این اختلال در میان مردانی مشاهده می‌شود که دچار سوءمصرف الکل یا مواد مخدر هستند و یا در زندان یا سایر محیط‌های قانونی به سر می‌برند.
علائم
شخصیت ضداجتماعی بر اساس ارزیابی روانی تأیید می‌شود. سایر اختلالات باید در همان ابتدا رد شوند. بر اساس پنجمین نسخه DSM، ویژگی‌های اختلال شخصیت ضداجتماعی عبارت‌اند از:
عدم پیروی از هنجارهای اجتماعی، طوری که اغلب منجر به نقض قانون می‌شود
نقض مکرر حقوق عاطفی و جسمی دیگران
بی‌ثباتی در شغل و زندگی خانوادگی که می‌تواند منجر به دوران طولانی‌مدت بیکاری شود؛ به‌‌عنوان مثال، حتی در جوامعی که به‌راحتی می‌توان صاحب شغل شد
زودرنجی و پرخاشگری که ممکن است منجر به درگیری‌های پیاپی شود
عدم پشیمانی پس از آسیب به دیگران یا خسارت به اموالشان
بی‌مسئولیتی‌های مداوم
بی‌ملاحظگی، تکانشگری
فریبکاری
تشخیص کودکی اختلال سلوک (یا علائم مشابه آن) باید عموماً قبل از 15 سالگی محرز باشد
به‌طورکلی، ممکن است به نظر بیاید که افراد مبتلابه اختلال شخصیت ضداجتماعی با اطرافیان خود همدلی نمی‌کنند، متکبرانه و مغرورانه رفتار می‌کنند و یا دیدگاه فوق‌العاده بدبینانه‌ای به جهان دارند. در برخی موارد، ممکن است در ملاقات اول بسیار جذاب به نظر بیایند اما جذابیتشان اغلب فریبنده و ظاهری است. جذابیت و اعتمادبه‌نفس ظاهری آنها ممکن است منجر به روابط جنسی زیادی شود اما بسیاری از این روابط، اغلب به دلیل رفتار بی‌رحمانه یا فریبکارانه با شریک جنسی‌شان، احتمالاً کوتاه‌مدت است. والدین مبتلابه اختلال شخصیت ضداجتماعی نیز ممکن است والدینی مسامحه‌کار یا حتی سوءاستفاده‌گر باشند.
سوءمصرف الکل و مواد مخدر در میان افراد مبتلابه اختلال شخصیت ضداجتماعی امری شایع است و می‌تواند باعث تشدید علائم اختلال شود. در صورت مصرف مواد و ابتلا به اختلال شخصیت ضداجتماعی، درمان بسیار پیچیده می‌شود.
اختلال شخصیت ضداجتماعی چگونه تشخیص داده می‌شود؟
تشخیص اختلال شخصیت ضداجتماعی معمولاً از طریق ارزیابی کامل روانی صورت می‌گیرد که سابقهٔ شخصی و پزشکی، الگوهای رفتاری و شناختی و روابط با دیگران را بررسی می‌کند. از آنجائی که افراد مبتلابه ASPD ممکن است منکر مشکل‌دار بودن فرایند فکری و رفتاری خود باشند، متخصص بالینی می‌تواند با اعضای خانواده یا سایر افراد نزدیک به بیمار گفت‌و‌گو کند تا تأثیر و دامنهٔ رفتارهای ضداجتماعی فرد را ارزیابی کند.
آیا ممکن است سایر بیماری‌ها علائمی مشابه اختلال شخصیت ضداجتماعی داشته باشند؟
ASPD اختلالی است که تشخیص دقیق آن از اهمیت بالایی برخوردار است زیرا دارای علائم مشابهی با برخی از اختلالات شخصیتی و بیماری‌های روانی است. به‌‌عنوان مثال، افراد مبتلابه اختلال شخصیت ضداجتماعی یا اختلال سوءمصرف مواد نیز ممکن است قانون‌شکنی کنند یا رفتاری فریب‌آمیز، بازیچه‌گرانه یا پرخاشگرانه از خود بروز دهند. همچنین، افراد مبتلابه اختلال دوقطبی یا اسکیزوفرنی رفتارهای خشونت‌آمیز یا پرخاشگرانه‌ای دارند، به‌ویژه در دوران شیدایی یا سایکوپاتی. بنابراین، چنین بیماری‌هایی را باید قبل از تشخیص ASPD رد کرد.
اختلال شخصیت ضداجتماعی معمولاً در چه سنی برزو می‌کند؟
بر اساس DSM-5، در صورت بروز علائم اختلال سلوک قبل از سن 15 سالگی می‌توان اختلال شخصیت ضداجتماعی را تشخیص داد؛ چنین علائمی عبارت‌اند از: رفتار پرخاشگرانه نسبت به مردم و حیوانات، تخریب عمدی اموال دیگران، فریبکاری و دزدی. کودکانی که قبل از سن 10 سالگی دچار اختلال سلوک می‌شوند، به‌طور معناداری بیشتر در معرض خطر ابتلا به ASPD در بزرگ‌سالی هستند؛ البته تمام کودکانی که تشخیص اختلال سلوک دریافت می‌کنند لزوماً در بزرگ‌سالی به ASPD مبتلا نمی‌شوند. تشخیص و درمان زودهنگام می‌تواند این احتمال را افزایش دهد که آنها نحوه کنترل علائم خود را یاد بگیرند و فرد سازگاری بار بیایند.
برای کسب اطلاعات بیشتر درباره علائم، علل و درمان رفتارهای ضداجتماعی در کودکان به مبحث اختلال سلوک مراجعه کنید.
آیا می‌توان برای کودکی تشخیص اختلال شخصیت ضداجتماعی داد؟
تشخیص اختلال شخصیت ضداجتماعی معمولاً برای افراد زیر 18 سال داده نمی‌شود اما کودکانی که در بزرگ‌سالی به ASPD مبتلا می‌شوند، علائم این اختلال را در جوانی نشان می‌دهند که معمولاً در اواخر دوران کودکی یا اوایل سال‌های نوجوانی شروع می‌شود. برخی از کودکانی که تشخیص اختلال سلوک را دریافت می‌کنند، در بزرگ‌سالی دچار ASPD می‌شوند.
اختلال شخصیت ضداجتماعی چقدر شایع است؟
اختلال شخصیت ضداجتماعی نسبتاً نادر است. بر اساس DSM-5، بین 2 تا 3/3 درصد جمعیت ممکن است دچار علائم اختلال شخصیت ضداجتماعی شوند. این اختلال در مردان شایع‌تر است؛ به نظر می‌آید که تقریباً 3٪ مردان و 1٪ زنان به ASPD مبتلا هستند.
علل
درحالی‌که علل دقیق اختلال شخصیت ضداجتماعی کاملاً مشخص نیست، مجموعه‌ای از عوامل محیطی و ژنتیک به‌شدت در بروز این اختلال نقش دارند. تأثیر عوامل ژنتیکی ازآن‌جهت است که بروز رفتارهای ضداجتماعی در افرادی با والدین تنی یا یکی دیگر از اعضای خانواده که سابقه اختلال شخصیت ضداجتماعی دارد بسیار بالاتر است. عوامل محیطی نیز در بروز این اختلال نقش دارند، به‌ویژه بی‌توجهی یا سوءاستفاده در دوران کودکی؛ شواهد حاکی از آن است که رفتار خشونت‌آمیز با فرد، یا تربیت شدن توسط کسی که دارای گرایشات ضداجتماعی است باعث می‌شود تا فرد بیشتر در معرض خطر ابتلا به اختلال شخصیت ضداجتماعی قرار بگیرد.
چرا اختلال شخصیت ضداجتماعی در مردان بیشتر است؟
دلیل اصلی نابرابری جنسیتی ASPD به‌طور کامل مشخص نیست اما می‌تواند به دلیل مجموعه‌ای از عوامل فرهنگی و ژنتیکی باشد. فرضیه برخی کارشناسان این است که تفاوت‌های جنسیتی در سایکوپاتی، سازه‌ای مرتبط، می‌تواند تا حدی ناشی از معیارهای تشخیصی باشد که نسبت به رفتارهای مردانه سوگیری دارد. به‌‌عنوان مثال، مردان روان‌پریش رفتارهای خشن دارند، درحالی‌که زنان (در عین ضداجتماعی بودن) ظاهراً رفتارهای پرخاشگرانهٔ کمتری دارند و همین باعث می‌شود تا بهتر بتوانند از عیب‌جویی اجتناب کنند. مشخص نیست که آیا این موضوع درخصوص اختلال شخصیت ضداجتماعی نیز صدق می‌کند یا خیر؛ درهرحال، برخی شواهد حاکی از آن هستند که مردان مبتلابه ASPD رفتار خشونت‌آمیز بیشتری نسبت به زنان دارند.
چه عواملی باعث افزایش خطر ابتلا به اختلال شخصیت ضداجتماعی می‌شود؟
به نظر می‌آید که تجربه تروما، نادیده گرفتن شدن یا مورد سوءاستفاده واقع شدن در سال‌های اولیه زندگی به‌طور معناداری احتمال ابتلای افراد به اختلال شخصیت ضداجتماعی را افزایش می‌دهد، به‌ویژه در افرادی که از نظر ژنتیکی آسیب‌پذیر هستند. اعتیاد افراد به الکل یا مواد مخدر یا زندگی با والدینی که به الکل یا مواد مخدر اعتیاد دارند نیز ریسک ابتلا به این اختلال را افزایش می‌دهد. مرد بودن نیز احتمال ابتلا به ASPD را افزایش می‌دهد.
آیا آسیب مغزی می‌تواند باعث بروز اختلال شخصیت ضداجتماعی شود؟
ارتباط بین آسیب مغزی جدی و اختلال شخصیت ضداجتماعی هنوز به‌طور کامل مشخص نیست؛ اما در برخی مطالعات ثابت شده است که آسیب تروماتیک مغزی (TBI) با رفتارهای ضداجتماعی ارتباط دارد. چندین قاتل زنجیره‌ای خطرناک، که بسیاری از آنها واجد شرایط تشخیص اختلال شخصیت ضداجتماعی هستند، در دوران جوانی خود دچار آسیب‌های قابل‌توجهی بر روی سر خود شدند که نشان می‌دهد ممکن است رابطه‌ی علّی مستقیمی بین آسیب اولیه مغزی و رفتارهای خشونت‌آمیز بعدی وجود داشته باشد. بااین‌حال، چنین رابطه‌ای هنوز در حد حدس و گمان است زیرا چنین آسیب‌هایی معمولاً در اوایل دوران کودکی اتفاق می‌افتند و به‌سختی می‌توان تعیین کرد که آیا مستقیماً باعث ایجاد رفتارهای ضداجتماعی متعاقب فرد شده‌اند یا خیر؛ و یا اگر نقشی هم داشته‌اند، تأثیر آنها از سایر عوامل ژنتیکی یا محیطی کم‌تر بوده است یا بیشتر.
آسیب تروماتیک مغزی که در بزرگ‌سالی رخ می‌دهد می‌تواند موجب تغییرهای شخصیتی و خلقی، در برخی موارد عصبانیت یا پرخاشگری، شود. اما شخص بالغی که پس از آسیب مغزی به‌صورت خشونت‌آمیز یا ضداجتماعی رفتار می‌کند لزوماً واجد شرایط تشخیص اختلال شخصیت ضداجتماعی نیست زیرا ASPD، طبق تعریف، عبارت است از الگوهای رفتاری ریشه‌دار و پایدار که از زمان کودکی تا حال ادامه دارد.
آیا اختلال شخصیت ضداجتماعی شبیه سایکوپاتی است؟
خیر. اختلال شخصیت ضداجتماعی و سایکوپاتی شباهت‌هایی دارند و گاهی اوقات نیز ممکن است باهم اتفاق بیفتند اما دو سازهٔ متفاوت هستند. اختلال شخصیت ضداجتماعی الگوی عمیقی از رفتارهای ضداجتماعی مانند قانون‌شکنی یا پرخاشگری فیزیکی است. سایکوپاتی ویژگی‌ای است که عمدتاً با عدم همدلی، احساسات سطحی و حس مغرورانه خودارزشمندی مشخص می‌شود. سایکوپات‌ها اغلب رفتارهای ضداجتماعی نیز از خود بروز می‌دهند، درواقع، اینکه آیا این کار را می‌کنند بخش مهمی از ارزیابی سایکوپاتی است، و حتی بسیاری از آنها ممکن است واجد شرایط تشخیص ASPD باشند. اما، برخی شواهد حاکی از آن است که تنها یک‌سوم افراد مبتلابه ASPD دارای معیارهای سایکوپاتی هستند.
سایکوپاتی، برخلاف اختلال شخصیت ضداجتماعی، بخشی از «مثلث تیره» است؛ مجموعه‌ای از سه ویژگی تاریک شخصیتی است که ثابت شده است باهم اشتراکاتی دارند و با رفتارهای بازیچه‌گرانه و بی‌رحمانه مرتبط هستند.
چرا اختلال شخصیت ضداجتماعی و سایکوپاتی اغلب به‌جای هم اشتباه گرفته می‌شوند؟
دو اصطلاح «سایکوپاتی» و «شخصیت ضداجتماعی» اغلب به‌جای هم استفاده می‌شوند، به‌ویژه در تصویرسازی رسانه‌ای از بازیگران خشن، و عموم مردم را در مورد تعریف فنی هر دو اصطلاح سردرگم می‌کند.
البته این سردرگمی تا حدی ناشی از تاریخچهٔ این اصطلاحات است. در نسخه‌های اولیه DSM، سایکوپاتی تشخیصی رسمی بود که به افرادی اطلاق می‌شد که دارای همدلی ضعیف، غرور کاذب، عدم احساس پشیمانی و رفتارهای ضداجتماعی مداوم بودند. وقتی نسخه سوم DSM در سال 1980 چاپ شد، به‌جای سایکوپاتی از اختلال شخصیت ضداجتماعی استفاده شد و معیارهای تشخیصی به‌روزرسانی شدند تا به‌جای تمرکز بر صفات درونی مانند عدم همدلی، بزرگ‌نمایی یا هیجانات خاموش، بر رفتارهای خارجی و قابل‌مشاهده، مانند دروغ‌گویی، پرخاشگری یا قانون‌شکنی کنند تمرکز کنند.
رابرت هیر محققی است که «چک‌لیست بررسی ویژگی‌های سایکوپاتی هیر»، معیار سنجش پرکاربرد سایکوپاتی، را منتشر کرد و مانند سایر پژوهشگرانی که به بررسی سایکوپاتی و رفتارهای ضداجتماعی پرداخته‌اند، از این تغییر انتقاد کرد.
آنها معتقدند که تعریف DSM از اختلال شخصیت ضداجتماعی دیگر بیانگر صفات درونی و اصلی سایکوپاتی نیست؛ و از آنجایی DSM بر رفتار تمرکز می‌کند اما انگیزه را در نظر نمی‌گیرد، بسیاری از افرادی را که رفتار غیراجتماعی دارند اما ممکن است دلایل متفاوت زیادی برای انجام این کار داشته باشند، گرد هم می‌آورد. درواقع، بسیاری از افراد در زندان‌ها دارای معیارهای ASPD هستند، حتی اگر از نظر شخصیت، نگرش و انگیزه متفاوت باشند. هیر مدعی است که اگرچه اکثر سایکوپات‌ها دارای معیارهای ASPD هستند اما اکثر افراد مبتلابه ASPD سایکوپات نیستند.
هرچند، علی‌رغم نظرات عمومی هیر و سایر پژوهشگران درخصوص این مسئله، بسیاری از مردم عادی همچنان این دو اصطلاح را به‌جای هم بکار می‌برند یا این‌طور فرض می‌کنند که «سایکوپات» تشخیصی رسمی است.
درمان
درمان اختلال شخصیت ضداجتماعی یکی از سخت‌ترین درمان‌های اختلالات شخصیتی است. به‌ندرت پیش می‌آید که افراد به‌خودی‌خود به دنبال درمان باشند و ممکن است درمان را صرفاً زمانی آغاز کنند که مجبور به این کار باشند، مثلاً از طرف دادگاه. وقتی این افراد وارد فرایند درمانی می‌شوند، ممکن است نسبت به درمانگر بی‌توجه باشند یا حتی فعالانه با وی خصومت کنند. بااین‌حال، برخی از درمان‌ها، که گاهی با درمان روان‌پزشکی ترکیب می‌شوند، در موارد خاص امیدوارکننده بوده‌اند.
اگرچه گاهی اوقات از CBT برای درمان اختلال شخصیت ضداجتماعی استفاده می‌شود اما هیچ درمان مشخص و قطعی برای آن وجود ندارد. اخیراً داروی ضد روان‌پریشی کلوزاپین نتایج امیدوارکننده‌ای در بهبود علائم مردان مبتلابه اختلال شخصیت ضداجتماعی نشان داده است.
آیا می‌توان اختلال شخصیت ضداجتماعی را درمان کرد؟
درمان در برخی از موارد اختلال شخصیت ضداجتماعی مؤثر است نه در تمام موارد. با افزایش شدت اختلال، تأثیر درمان نیز کاهش پیدا می‌کند. در مواردی که از درمان استفاده می‌شود، درمان ممکن است مبتنی بر CBT یا سایر روش‌های گفتاردرمانی باشد که رفتارها و الگوهای فکری مشکل‌ساز را هدف قرار می‌دهد. درمان همچنین ممکن است با هدف کمک به فرد مبتلابه ASPD انجام شود تا بیمار درک بهتری از تأثیر اعمالش بر دیگران پیدا کند. به‌علاوه، بر اساس بیماری‌های هم‌زمان و علائم خاص افراد، درمان ممکن است عناصری از مدیریت خشم، درمان سوءمصرف مواد یا سایر رویکردهای مرتبط را در برگیرد.
از چه داروهایی می‌توان برای درمان اختلال شخصیت ضداجتماعی استفاده کرد؟
از داروهای مختلفی برای درمان ASPD استفاده شده است؛ بیشترین تأثیر این داروها در کنترل پرخاشگری یا حالات غیرقابل‌پیش‌بینی است نه تغییر انگیزه‌هایی که باعث بروز این رفتارها می‌شود. برای درمان اختلال شخصیت ضداجتماعی می‌توان داروهای ضدافسردگی، ضد روان‌پریشی و تثبیت‌کننده‌های خلقی مانند لیتیوم تجویز کرد. افرادی که در زندان به سر می‌برند یا تحت درمان اجباری از سوی دادگاه هستند ممکن است لازم باشد تا طبق دستور قاضی دارو مصرف کنند (یا تحت درمان باشند).
آیا اختلال شخصیت ضداجتماعی قابل‌درمان است؟
درحال‌حاضر هیچ درمان شناخته‌شده‌ای برای اختلال شخصیت ضداجتماعی وجود ندارد. هرچند، با درمان، برخی افراد مبتلابه اختلال شخصیت ضداجتماعی، به‌ویژه آنهایی که از پیوندهای اجتماعی قوی و حمایت خانواده‌هایشان برخوردارند، می‌توانند توانایی عملکرد خود را بهبود بخشند و از چگونگی تأثیر اعمالشان بر دیگران آگاه‌تر شوند.
ملاقات با خویشتن