بی‌اعتمادی و بدگمانی، ویژگی‌های اصلی این اختلال شخصیتی هستند. افرادی که به پارانویای ساختاری (سرشتاری) مبتلا هستند، معمولا، به دیگران اعتماد نمی‌کنند و منظور آن‌ها را به‌اشتباه برداشت می‌کنند. از این رو، حرف‌ها و رفتارهای بی‌غرض را به‌گونه‌ای بدخواهانه، بازتعریف می‌کنند.
فردِ مبتلا به اختلال شخصیت پارانویید، نسبت به دیگران بدگمان است. این فرد، گمان می‌کند دیگران قصد تهدید، خیانت، سوءاستفاده یا آسیب‌زدن دارند. این اختلال، اغلب، در ابتدای بزرگسالی پدیدار می‌شود. افرادی که به اختلال شخصیت پارانویید مبتلا هستند، معمولا، تصوری متفاوت با واقعیت دارند و داشتن احساسات منفی درباره دیگران را نمی‌پذیرند. آنان تا حدی به دیگران بی‌اعتماد هستند که حاضر به حرف‌زدن درباره احساسات خود نمی‌شوند و بدگمانی‌شان تا مدت‌های طولانی ادامه پیدا می‌کند. اختلال شخصیت پارانویید در گروهی از شرایط و نشانه‌ها به نام «دسته الف» قرار می‌گیرد. افرادی که عضو این دسته هستند، معمولا، رفتارهایی عجیب یا خاص دارند.
برآورد می‌شود که اختلال شخصیت پارانویید، در میان 21/1 تا 4/4 درصد از انسان‌ها شایع باشد.
فهرست مطالب:
نشانه‌ها
دلایل
درمان
نشانه‌ها
علایم و نشانه‌های اختلال شخصیت پارانویید، بر اساس دی‌اس‌ام 5 (ویرایش پنجمِ راهنمای تشخیصی و آماری اختلال‌های روانی)، عبارتند از:
بی‌اعتمادی و بدگمانی گسترده به دیگران، به‌گونه‌ای که انگیزه‌های آنان، بدخواهانه برداشت می‌شود؛ در ابتدای جوانی پدیدار می‌شود و به‌گونه‌های مختلفی -از جمله موارد زیر- بروز می‌یابد:
بدون دلیل موجهی، بدگمان است که دیگران، سعی در سوءاستفاده، آسیب یا فریب او را دارند.
همواره، بدون دلیل موجهی، نسبت به وفاداری و قابلیت اعتماد دوستان و آشنایان خود تردید دارد.
تمایلی به اعتمادکردن به دیگران ندارد زیرا نگران است که از اطلاعات او، علیه خودش استفاده شود.
گفته‌ها و رویدادهای بی‌خطر را تحقیرآمیز یا تهدیدکننده می‌پندارد.
همواره کینه به دل می‌گیرد (مثلا توهین‌ها، آسیب‌ها یا بی‌اعتنایی‌ها را هرگز نمی‌بخشد).
تصور می‌کند به شخصیت یا اعتبارش حمله شده است (در صورتی که دیگران چنین برداشتی ندارند) از این رو، به‌سرعت و با خشم، واکنش نشان می‌دهد یا حمله متقابل می‌کند.
بدون هیچ توجیه و دلیلی، بدگمانی‌های تکراری و مداوم در خصوص وفاداری همسر یا شریک جنسی خود دارد.
صرفا در دوره‌ی اسکیزوفرنی، اختلال دوقطبی یا اختلال افسردگی همراه با مشخصه‌های روانی یا اختلال روانی دیگری رخ نمی‌دهد و دلیل پیدایش آن، لزوما، اثرات فیزیولوژیکی بیماری دیگری نیست.
نکته: در صورتی که شرایط این بیماری، پیش از آغاز اسکیزوفرنی ایجاد شوند، باید از واژه «پیش‌بیماری» استفاده کنیم؛ مثلا می‌گوییم «اختلال شخصیت پارانویید (پیش‌بیماری)».
آیا پارانویا و اختلال شخصیت مرزی، مشابه اختلال شخصیت پارانویید هستند؟
اسکیزوفرنی و اختلال شخصیت مرزی نیز مولفه‌های پارانویا و بدگمانی به دیگران را دارند. در نتیجه، تشخیص دقیق این اختلال‌ها از یکدیگر، گاهی دشوار می‌شود.
دلایل
دلایل بروز اختلال شخصیت پارانویید، بر اساس دی‌اس‌ام 5، عبارتند از:
«اختلال شخصیت پارانویید، ممکن است ابتدا، در سنین کودکی یا نوجوانی پدیدار شود. افرادی که آسیب دیده‌اند، تنهایی را ترجیح می‌دهند و روابط ضعیفی با همتایان، اضطراب اجتماعی، کم‌آموزی تحصیلی، حساسیت شدید، افکار و زبان غیرعادی و فانتزی‌های منحصربه‌فردی دارند. این افراد کم‌سن‌وسال ممکن است «عجیب» یا «غیرعادی» به نظر آیند و معمولا، اهداف خوبی برای آزار و تمسخر هستند. در نمونه‌های بالینی، این اختلال، بیشتر در مردها تشخیص داده می‌شود.»
شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد شیوع اختلال شخصیت پارانویید در میان افرادی که بستگان‌شان به اسکیزوفرنی مبتلا هستند، افزایش یافته است. ممکن است برخی از رفتارهایی که تحت تاثیر شرایط خاصی از زندگی در فرد ایجاد می‌شوند، به‌اشتباه، پارانویید نامیده شوند. حتی فرآیند ارزیابی بالینی هم ممکن است این اشتباه را تقویت کند. تروما در ابتدای کودکی نیز می‌تواند یکی از عوامل موثر در این زمینه باشد.
آیا سایر بیماری‌های روانی، می‌توانند بر اختلال شخصیت پارانویید تاثیر بگذارند؟
سایر اختلال‌ها و بیماری‌های روانی، می‌توانند با نشانه‌های اختلال شخصیت پارانویید ترکیب شوند. به عنوان مثال، اختلالات خلقی همچون اضطراب و افسردگی، می‌توانند احساس پارانویا را تقویت کنند.
آیا محیط، می‌تواند بر ریسک پارانویا اثر بگذارد؟
محیط فرد، بر ریسک ابتلا به اختلال شخصیت پارانویید تاثیرگذار است. در صورتی که افراد، پیش از این، دچار تروما یا سوءاستفاده شده باشند یا در خانواده‌ای پرهرج‌ومرج زندگی کرده باشند، ریسک ابتلایشان به این اختلال، بیشتر خواهد بود. انزوا و موقعیت‌های تنش‌زا نیز می‌توانند موجب گسترش پارانویا شوند.
درمان
درمان‌های موثری برای اختلال شخصیت پارانویید وجود دارد. البته، فرد ممکن است نسبت به کارشناس سلامت روانی هم بدگمان باشد؛ این مساله، مدیریت اختلال را دشوار می‌کند. افرادی که به اختلال شخصیت پارانویید دچار هستند، در صورتی که درمان نشوند، ممکن است به پارانویای مزمن مبتلا شوند. ثابت شده است که روان‌درمانی و برخی از داروها، می‌توانند در این زمینه، مفید باشند.
فرد، در صورتی که درمان نشود، در خانه و محل کار با مشکل مواجه خواهد شد. درمان جامع می‌تواند شامل رویکردهای ساختاری و غیرساختاری باشد. درمان غیرساختاری شامل خودیاری، حمایت خانواده، خدمات خانگی و کمک شغلی می‌شود.
در اکثر موارد، استفاده از دارو برای درمان اختلال شخصیت پارانویید توصیه نمی‌شود. داروها ممکن است اثر معکوس داشته باشند و موجب افزایش پارانویا و بدگمانی شوند. بدین ترتیب، فرد، به‌طور کامل، درمان را کنار می‌گذارد. در صورتی که فرد، نشانه‌های خاصی همچون اضطراب شدید یا توهم‌هایی داشته باشد که منجر به ناتوانی در عملکرد یا آسیب به خودش یا دیگران شود، استفاده از دارو پیشنهاد می‌شود. در صورتی که فرد در کارکردهای روزمره با مشکل مواجه شده باشد، می‌توان داروهای ضد اضطراب (همچون دیازپام) را تجویز کرد. داروهای ضد روان‌پریشی (همچون تیوریدازین و هالوپریدول) نیز قابل استفاده هستند. این داروها، باید برای کوتاه‌ترین دوره ممکن تجویز شوند.
مطلوب‌ترین درمان برای اختلال شخصیت پارانویید، روان‌درمانی است. افرادی که از این اختلال شخصیتی رنج می‌برند، معمولا مشکلات درونی‌ای را تجربه می‌کنند که روابط میان‌فردی را به چالش می‌کشند. رابطه و پیوند مطلوب میان درمانگر و مراجعه‌کننده، می‌تواند منافع زیادی برای مبتلایان به این اختلال شخصیتی داشته باشد. فردی که به اختلال شخصیت پارانویید مبتلا است، معمولا تمایلی به کمک‌گرفتن ندارد و درمان را نیمه‌کاره رها می‌کند. بیماران ممکن است در تمام عمر خود به این اختلال مبتلا باشند و به روان‌درمانی مداوم نیاز داشته باشند.
ملاقات با خویشتن