ویژگی‌های شخصیتی سنگ بناهای شخصیت هستند. پس ویژگی شخصیتی چیست؟ به طور خلاصه، روش نسبتاً پایدار تفکر و رفتار است که میتواند برای توصیف فرد و مقایسه و همسنجی او با دیگران به کار رود.
ویژگی‌ها را می‌توان به شکل بسیار موسع بیان کرد مانند اینکه فرد به طور کلی چقدر نسبت به افراد دیگر مثبت و پذیرا است، یا در موارد خاص‌تر مانند اینکه شخص معمولاً چقدر به افراد دیگر اعتماد می‌کند. گاهی این جنبه‌های خاص‌تر شخصیت را «وجهه» می‌نامیم. ویژگی‌های شخصیتی معمولاً متمایز از توانایی‌های ذهنی (از جمله هوش عمومی) در نظر گرفته می‌شوند. توانایی‌های ذهنی براساس نحوۀ واکنش فرد به مسائل یا پرسش‌ها ارزیابی می‌شوند.
روانشناسان روش‌های متعددی را برای تعریف و سازماندهی گستردگی ویژگی‌های شخصیتی ایجاد کرده‌اند. آنها غالباً براساس معیارهای شخصیتی گسترده دسته‌بندی می‌شوند، مثل طبقه‌بندی ویژگی پنجگانۀ بزرگ که عموماً مورد استفاده قرار می‌گیرد. با این حال شخصیت میتواند به روش‌های متفاوتی تقسیم‌بندی شود، و برخی روش‌ها مکرراً توسط خود روانشناسان ارزیابی و مورد مطالعه قرار می‌گیرند.
در اینجا برخی از دسته‌های ویژگی‌های شخصیتی که مورد مطالعۀ علمی بوده است را می‌خوانیم. نکتۀ مهمی که باید به خاطر بسپاریم این است که اینگونه نیست که افراد این ویژگی‌ها را یا دارند یا ندارند، بلکه می‌توانند هر ویژگی را بیشتر یا کمتر داشته باشند یا در مقایسه با افراد دیگر در حد وسط قرار بگیرند.
ویژگی‌های شخصیتی پنجگانۀ بزرگ
ویژگی‌های پنجگانۀ بزرگ که معمولاً پذیرفتاری، باوجدانی، برونگرایی، توافق‌پذیری، و روان‌رنجوری و به طور خلاصه OCEAN نامیده می‌شوند، در میان دسته‌هایی هستند که غالباً در روانشناسی مورد مطالعه قرار گرفته‌اند. مدل پنج-عاملی شخصیت را به پنج ویژگی کلی تقسیم می‌کند که فرد میتواند بر اساس میزانی که آنها را نشان می‌دهد، در مقایسه با سایرین بالاتر یا پایین‌تر ارزیابی شود. هر یک از پنج عامل شخصیتی گروهی از جنبه‌های شخصیتی محدودتر را پوشش می‌دهد که معمولاً در افراد باهم مرتبط هستند.
پذیرفتاری چیست؟
پذیرفتاری (که پذیرفتاری نسبت به تجربه یا گشودگی ذهن نیز نامیده می‌شود) تقریباً منعکس‌کنندۀ این است که فرد چقدر پذیرای ایده‌های جدید و خوشفکری و پیچیدگی زندگی روانی فرد است. وجهه‌ها شامل کنجکاوی فکری و تخیل خلاق است.
باوجدانی چیست؟
باوجدانی تمایل فرد به کنترل تکانه‌ها و اقدام مسئولانه و ثمربخش است. این امر ممکن است در ترجیح فرد به منظم نگاه داشتن چیزها، قابلیت اعتماد در کار، و وقت‌شناسی جلوه کند. عزم و سرسختی شامل مقاومت پایدار به سوی هدف که یکی از ویژگی‌هایی است که مرتب دربارۀ آن صحبت می‌شود، به باوجدانی مرتبط است.
برونگرایی چیست؟
برونگرایی میتواند به عنوان آن سطح از انرژی در نظر گرفته شود که فرد به وسیلۀ آن با جهان بیرون و افراد دیگر تعامل دارد. به نظر می‌رسد جنبه‌های برونگرایی شامل جامعه‌پذیری و ابرازمندی هستند اما به طور کلی شوق و انرژی فرد نیز از جوانب آن است. درونگرایی مخالف برونگرایی است. (خجالتی بودن، که در پنجگانۀ بزرگ ذکر نشده، مشابه است ولی همان درونگرایی نیست)
توافق‌پذیری چیست؟
توافق‌پذیری سطح مثبت و مفید بودن فرد در برابر دیگران است. وجهه‌های توافق‌پذیری شامل احترام فرد به دیگران، همدلی، نوع‌دوستی و میل به اعتماد به دیگران است.
روان‌رنجوری چیست؟
روان‌رنجوری (که گاهی احساساتی بودن منفی نیز نامیده می‌شود) گرایش فرد به تجربۀ حالات هیجانی چالش‌برانگیز مانند اضطراب و افسردگی است. افرادی که روان‌رنجوری بالایی دارند معمولاً احساسات منفی را آسان‌تر حس می‌کند. مخالف روان‌رنجوری گاهی «پایداری عاطفی» نامیده می‌شود.
هگزاکو و صداقت-تواضع
برخی از محققان شخصیت ویژگی ششمی را به عنوان یکی از فاکتورهای اصلی برای اضافه به پنجگانۀ بزرگ مطرح کرده‌اند: این عامل صداقت-تواضع نام دارد. صداقت-تواضع مفهومی است که سطحی را که فرد مثلاً با مطالبۀ رفتار ویژه یا دست انداختن دیگران خودش را بالاتر از دیگران می‌داند منعکس می‌کند. وجهه‌های پیشنهادی شامل راستگویی، انصاف، و دوری از حریص بودن هستند.
صفات تیرۀ شخصیت
سه ویژگی که صفات تیره نامیده می‌شوند، یعنی خودشیفتگی، روان‌آزاری، و ماکیاولیسم، معمولاً برای بررسی جنبه‌های تاریک‌تر، متخاصم‌تر و منفعت‌طلب‌تر طبیعت انسان ارزیابی می‌شوند. در حالی که این ویژگی‌ها شیوه‌های خاصی از تفکر در مورد افکار و رفتار ضداجتماعی را نشان می‌دهند اما لزوماً از سایر ویژگی‌ها جدا نیستند، برای مثال، به راحتی می‌توان دید که چگونه آنها با مفهوم پنجگانۀ بزرگ توافق‌پذیری یا صداقت-تواضع هگزاکو دارای وجوه مشترک هستند.
برخی از افراد که این ویژگی‌ها را در سطح بالا دارند، «روان‌آزار» یا «خودشیفته» نامیده می‌شوند اما صفات تیرۀ شخصیت را می‌توان به عنوان یک طیف در نظر گرفت: فرد ممکن است در هر ویژگی در سطح بالا یا پایین یا متوسط قرار گیرد. اختلالات شخصیت که برخی از آنها شامل رفتارهای مرتبط با صفات تیره هستند، با استفاده از میانبرهای مشخص برای تشخیص، به طور متفاوت تعریف می‌شوند.
خودشیفتگی چیست؟
خودشیفتگی عموماً احساس خوداهمیتی و خودکامگی نسبت به دیگران است. خودشیفتگی بالا ممکن است در توجه‌طلبی یا نیاز مبرم به تعریف و تمجید منعکس شود.
روان‌آزاری چیست؟
روان‌آزاری به معنای کمبود همدلی، پشیمانی، و کنترل تکانه، به همراه دیگر وجهه‌های خاص است. فردی که روان‌آزاری بالایی دارد، ممکن است معمولاً بدون اینکه احساس بدی داشته باشد یا مسئولیتی بر عهده بگیرد به دیگران آسیب برساند.
ماکیاولیسم چیست؟
ماکیاولیسم به میل فرد به رفتار با دیگران به نحو محاسبه‌گرانه است مانند تقلب برای رسیدن به اهداف. نام این ویژگی بخاطر نیوکولو ماکیاول نویسندۀ کتاب شاهزاده در قرن شانزدهم انتخاب شده است.